Version Originale

En créole Haïtien

Se te yon tifi ki te rete kay bèlmè li. Bèlmè a tap fè tifi a pase ampil mizè. Li te maltrete-l, li bat li tout jounen, tout nuit.
Yon jou, bèlmè a te mete twa zoranj sou yon tab. Tifi a te grangou, li te manje youn nan zoranj yo. Lè bèlmè a te vini, li wè manke yon zoranj. Li di tifi a : « Ki lès ki te manje youn nan zoranj yo ? ». Tifi a di li : « Se mwen menm wi bèlmè-m. Mwen te grangou, mwen manje youn nan zoranj yo.» Bèlmè a di li : « Ou pa-t ka dezantere manman-w ?»

Tifi a tonbe kryé. Li kriye, li kriye, li kriye epi li pran gren zoranj lan. L’ale kote manman-l te antere-a. Li tonbe kriye sou kavo-a. Li kriye, li kriye, li kriye, li fouye yon ti twou, li mete gren zoranj lan. Li di : « Manman mwen bèlmè-m ap touyè’m pou yon ti zoranj».

Epi tifi a koumanse chante :
« Ti pye zoranj pouse, pouse ! Ti pye zoranj pouse, pouse !
Bèlmè pa manman-w tande ? Bèlmè pa papa-w tande ?
Ti pye zoranj pouse, pouse ! »

O, O, ti pye zoranj leve. Tifi a sezi. Li kontinye chante :
« Ti pye zoranj grandi, grandi ! Ti pye zoranj grandi, grandi !
Bèlmè pa manman-w tande ? Bèlmè pa papa-w tande ?
Ti pye zoranj grandi, grandi ! »

O, O ti pye zoranj grandi. Tifi a sezi. Li kontinye chante :
« Ti pye zoranj monte, monte ! Ti pye zoranj monte, monte ! Bèlmè pa manman-w tande ? Bèlmè pa papa-w tande ? Ti pye zoranj monte, monte ! »

O, O, tifi a wè ti pye zoranj monte. Tifi a sezi. Li kontinye chante :
« Ti pye zoranj fléri, fléri ! Ti pye zoranj fléri, fléri ! Bèlmè pa manman-w tande ?
Bèl-mè pa papa-w tande ?
Ti pye zoranj fléri, fléri ! »

O, O, ti fi a wè ti pye zoranj fléri. Ti fi a sezi. Li kontinye chante
« Ti pye zoranj kalé, kalé !
Ti pye zoranj kalé, kalé !
Bèlmè pa manman-w tande ?
Bèlmè pa papa-w tande ?
Ti pye zoranj kalé, kalé ! »

O, O, tifi a wè ti pye zoranj kalé. Tifi a sezi. Li kontinye chanté :
« Ti pye zoranj grosi, grosi ! Ti pye zoranj grosi, grosi ! Bèlmè pa manman-w tande ? Bèlmè pa papa-w tande ? Ti pye zoranj grosi, grosi ! »

O, O tifi a wè ti pye zoranj grosi. Tifi sezi. Li kontinye chante :
« Ti pye zoranj minon, minon ! Ti pye zoranj minon, minon ! Bèlmè pa manman-w tande ? Bèlmè pa papa-w tande ? Ti pye zoranj minon, minon.»

O, O tifi a wè ti pye zoranj mi. Tifi sezi. Li kontinye chante :
« Ti pye zoranj sicré, sicré !
Ti pye zoranj sicré, sicré !
Bèlmè pa manman-w tande ? Bèlmè pa papa’-w tande ? Ti pye zoranj sicré, sicré ! »

Alo la, tifi a monte pye zoranj lan. Li pran yon zoranj, li goute si zoranj lan dous. Li wè zoranj lan dous ampil. Li manje zoranj, li manje zoranj jiskaske vant li plin. Li pran dis zoranj, li mete nan yon djakout, li pote kay bèlmè a, li depoze zoranj yo sou tab la.
Bèlmè a di li : « Kote ou te ye depi tan sa ?».
Tifi a di : « E byen, ou tap touye-m pou yon zoranj mwen te manje pou. Mwen pote dis zoranj po-w oyie de yon». Bèlmè a goute yon nan zoranj yo. Li wè li dous ampil.

Li di : « Koman- w tap fè pou-m mal pran zoranj nan pye zoranj ti fi a ? E byen m-ap ba-l ti bourik la m-ap voye-l nan mache byen lwin pandan tan sa, m-ap monte zoranj la».

Li di tifi a : « Pran ti bourik la, ale nan mache, al fè pwovzyon pou mwen ».
Tifi a pran ti bourik li, l-ale. Men, li konnen bèl mè a pral monte zoranj lan. Li kouri bourik la vit, li bat bourik la, l’achte tout bagay yo vit, epi li retounen vit.
Bèlmè a monte zoranj la. Lè tifi a rive nan kay li, li pa jwen bèl mè a. Li kouri ale kote pye zoranj lan ye. Lè li rive li wè bèlmè a sou pye zoranj lan, li chita, li ouvri zèl li, l’ap manje zoranj la kon si pye zoranj lan se pou li.

Tifi a di li : « Sa w-ap fè sou pye zoranj lan ? Jan wap f-m pase mizè epi ou sou pye zoranj mwen a, w-ap manje zoranj mwen a».

Tifi a tonbe chante :
« Ti pye zoranj monte, monte !
Ti pye zoranj monte, monte ! Bèlmè pa manman-w tande ? Bèlmè pa papa-w tande ? Ti pye zoranj monte, monte ! »

O, O, ti pye zoranj monte, li monte, li monte, li monte. Lè tifi a wè ti pye zoranj lan vle touche syel la, li di :
Ti pye zoranj kase, kase ! Ti pye zoranj kase, kase! Bèlmè pa manman-w tande? Bèlmè pa papa-w tande? Ti pye zoranj kase, kase!

Ti pye zoranj kase KOOOOO. Bèlmè a tonbe nan mitan lan mè. Li pa konn naje, li twoumouri nan lan mè a. Tifi a vanje bèl mè a pou tout mizè li tap fè pase yo epi sepase mwen tap pase ti fi a ba mwen yon ti kalot, mwen vin tonbe la pou’m rakonte nou ti istwa sa a.

Traduction

Il était une fois une petite fille qui habitait chez sa belle mère. Elle lui faisait beaucoup de misère. Elle la maltraitait , elle la battait jour et nuit.Un jour la belle mère mit trois oranges sur la table. La petite fille avait faim, elle mangea une de ces oranges . Quand la belle mère revint, elle vit qu’il en manquait une. Elle dit à la petite fille : « Qui a mangé une orange ? » La petite fille répondit : « C’est moi, j’avais faim, j’en ai mangé une. »
La belle mère lui dit alors : « Tu ne pouvais pas déterrer ta mère ? »
La petite fille se mit à pleurer. Elle pleurait, pleurait, pleurait. Puis elle prit un pépin d’orange et elle alla où sa mère avait été enterrée. Elle tomba en pleurs sur la tombe de sa mère. Elle pleurait, pleurait, pleurait. Elle creusa un petit trou. Elle y mit le pépin d’orange. Elle s’adressa à sa mère : «Maman, ma belle-mère m’a presque tué pour une orange ! »
La petite fille commença à chanter :
Petit pied d’orange pousse, pousse ! Petit pied d’orange pousse, pousse ! Belle mère n’est pas ta maman, entends-tu ?
Belle mère n’est pas ton papa, entends-tu ? Petit pied d’orange pousse, pousse ! »

Oh ! Oh ! Le petit pied d’orange s’éleva. La petite fille fut saisie. Elle continua à chanter :
« Petit pied d’orange grandis, grandis ! Petit pied d’orange grandis, grandis ! Belle mère n’est pas ta maman, entends-tu ?
Belle mère n’est pas ton papa, entends-tu ? Petit pied d’orange grandis, grandis ! »

Oh ! Oh ! Le petit pied d’orange grandit . La petite fille fut saisie. Elle continua à chanter :
« Petit pied d’orange monte, monte !
Petit pied d’orange monte, monte !
Belle mère n’est pas ta maman, entends-tu ?
Belle mère n’est pas ton papa, entends-tu ?
Petit pied d’orange monte, monte ! »

Oh, Oh ! La petite fille vit le petit pied d’orange monter. Elle fut saisie. Elle continua à chanter :
« Petit pied d’orange fleuris, fleuris ! Petit pied d’orange fleuris, fleuris ! Belle mère n’est pas ta maman, entends-tu ?
Belle mère n’est pas ton papa, entends-tu ? Petit pied d’orange fleuris, fleuris ! »

Oh ! Oh ! la petite fille vit le pied d’orange fleurir. Elle fut saisie. Elle continua à chanter :
« Petit pied d’orange fructifie, fructifie !
Petit pied d’orange fructifie, fructifie
Belle mère n’est pas ta maman, entends-tu ?
Belle mère n’est pas ton papa, entends-tu ?
Petit pied d’orange fructifie, fructifie ! »

Oh ! Oh ! La petite fille vit l’oranger porter des fruits. Elle fut saisie. Elle continua à chanter :
« Petit pied d’orange grossis, grossis ! Petit pied d’orange grossis, grossis ! Belle mère n’est pas ta maman, entends-tu ? Belle mère n’est pas ton papa, entends-tu ? Petit pied d’orange grossis, grossis ! »

Oh !Oh ! La petite fille vit l’oranger grossir. Elle fut saisie. Elle continua à chanter :
« Petit pied d’orange mûris, mûris ! Petit pied d’orange mûris, mûris ! Belle mère n’est pas ta maman, entends-tu ? Belle mère n’est pas ton papa, entends-tu ? Petit pied d’orange mûris, mûris ! »

Oh !Oh ! La petite fille vit l’oranger mûrir. Elle fut saisie.Elle continua à chanter :
« Petit pied d’orange sois sucré, sois sucré ! Petit pied d’orange sois sucré, sois sucré ! Belle mère n’est pas ta maman, entends-tu ? Belle mère n’est pas ton papa, entends-tu ?
Petit pied d’orange sois sucré, sois sucré ! »

Alors la petite fille monta sur l’oranger. Elle prit une orange pour voir si c’était sucré. Elle vit que c’était bien sucré ; elle en mangea plusieurs jusqu’à ce que son ventre soit bien rempli.
Elle prit 10 oranges, elle les mit dans son sac et elle les rapporta chez sa belle mère et les mit sur la table.
Belle mère lui dit :
« Où étais-tu passée pendant tout ce temps ? »
La petite fille répondit : « Eh bien tu allais me tuer pour une orange que j’avais mangée ! Au lieu d’une seule j’en apporte 10 ! »
Belle mère goûta une orange et elle vit que c’était bien sucré.
Elle se dit : « Comment faire pour prendre quelques oranges ? Je vais lui donner l’âne pour aller au marché. Pendant ce temps je monterai sur l’oranger… »

Elle dit à la petite : « Prends l’âne, va au marché, achète des provisions pour moi. »
La petite prit l’âne et partit. Mais elle savait que sa belle mère allait monter sur l’oranger. Elle battit l’âne pour le faire galoper et elle acheta vite les provisions pour retourner encore plus vite.
La belle mère monta sur l’oranger. Lorsque la petite fille arriva dans la maison, elle ne trouva pas la belle-mère. Elle courut là où se trouvait l’oranger. Quand elle arriva, elle vit la belle-mère dans l’arbre : elle était assise, elle ouvrait ses bras, elle mangeait les oranges comme si elles étaient toutes pour elle.
La petite fille lui dit : « Qu’est-ce que tu fais sur le pied d’orange ? Tu m’as fait beaucoup de misère et maintenant tu es sur mon pied d’orange et tu manges mes oranges ! » Elle commença à chanter :

Petit oranger, grandis, grandis ! Petit oranger, grandis, grandis !
Belle-mère n’est pas ta maman, entends-tu ? Belle-mère n’est pas ton papa, entends-tu ? Petit oranger, grandis, grandis !

Oh, oh, le petit oranger se mit à grandir, il grandit, il grandit, il grandit. Quand la petite fille vit que le petit oranger allait toucher le ciel, elle dit :
Petit oranger, brise-toi, brise-toi ! Petit oranger, brise-toi, brise-toi ! Belle-mère n’est pas ta maman, entends-tu ? Belle-mère n’est pas ton papa, entends-tu ? Petit oranger, brise-toi, brise-toi !
Le petit oranger se cassa KOOOOO. Belle mère tomba au milieu de la mer. Elle ne savait pas nager ; elle mourut au milieu de la mer. La petite fille s’était vengée de sa belle-mère pour toutes les misères qu’elle lui avait fait endurer. Alors que je passais par là, la petite fille me donna une gifle et je suis tombé ici pour vous conter cette petite histoire là.

Conte recueilli à l’école en Guyane par Nicole Launey
Illustration de Alex Mercier